Vì tinh, khí, huyết, tân dịch và thân là cơ sở vật chất cho sự hoạt động của tạng phủ nên sẽ trình bày trước, sau đó là các tạng, các phủ và sau cùng là sự quan hệ giữa các tạng phủ trong cơ thể.

1 . Tinh

Tinh là cơ sở vật chất của sự sông con người và các loại hoạt động cơ năng của cơ thể.

Nguồn gốc của tinh : do bố mẹ đem lại gọi là “tinh tiên thiên” và do chất dinh dưỡng của đổ ăn tạo ra gọi là “tinh của hậu thiên”. Tình của hậu thiên do tỷ vị vận hoá phân bổ ở các tạng phủ nên còn gọi là “tinh của tạng phủ”.

Hai nguồn tinh thiên và hậu thiên bổ sung cho nhau tham gia vào việc sinh dục và phát dục của cơ thế.

2. Khí

Khí là một thành phần cấu tạo của cơ thể, là chất cơ bản duy trì sự sống của con người, có tác dụng thúc đẩy huyết và các công năng tạng phủ kinh lạc hoạt động.

Khí ở khắp nơi, ngoài tác chung như trên, còn mang tính chất của các bộ phận mà nó trú ngụ: như thận khí, can khí, vị khí, kinh khí v.v…
Nguồn gốc của khí do tiên thiên hoặc hậu thiên tạo thành và người ta hay nói đến 4 loại: nguyên khí, tông khí, dinh khí và vệ khí.

2.1. Nguyên khí

Nguyên khí còn gọi là sinh khí, chân khí, khí của chân nguyên, do tinh .của tiên nhiên sinh ra, được tàng chữ ở thận, sau này được khí của hậu thiên bổ sung không ngừng..

Thông qua tam tiêu, nguyên khí đến và kích thích thúc đẩy các tạng phủ hoạt động và quá trình sinh dục và phát dục của cơ thể.

Nguyên khí đầy đủ thì thân thể khoẻ mạnh, trái lại thì tạng phủ sẽ suy kém, sức chống đỡ với bệnh tật yếu.

2.2. Tông khí

Tông khí do khí trời và chất tinh vi của đổ ăn do tỳ vận hoá kết hợp tạo thành. Sự vận hành của khí, huyết, hộ hấp, tiếng nói, hoạt động tay chân đều có quan hệ mật thiết với tông khí.

Tông khí giảm sút còn gây ra ứ huyết.

1.2.3. Dinh khí (doanh khí)

Dinh khí là do chất tinh vi của đổ ăn thức uống được tỳ vận hoá tạo thành, đi vào mạch thành một bộ phận của huyết dịch, theo huyết dịch đi toàn thân..

Dinh khí có tác dụng sinh ra huyết và dinh dưỡng toàn thân.

2.4. Vệ khí

Vệ khí bắt nguồn từ tiên thiên, do dương khí của thận sinh ra, được bổ sung không ngừng bằng các chất tinh vi của đồ ăn do tỳ vị vận hoá ra, hoạt động được do sự tuyên phát của phế. Vì vậy vệ khí gốc ở hạ tiêu (thận) được nuôi dưỡng do trung tiêu (tỳ), khai phát ở thượng tiêu (phế).Vệ khí đi ngoài mạch, phân bố toàn thân, trong thì làm ấm nội tạng ,ngoài thì làm ấm cơ nhục, da lông, làm đóng mở tuyến mồ hôi. Vệ khí có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể chống ngoại tà xâm nhập.

3. Huyết

Huyết được tạo thành do chất tinh vi của thuỷ cốc được tỷ vị vận hoá ra do dinh khí đi trong mạch và do tinh được tàng trữ ở thận sinh ra. Vì vậy tinh -huyết có quan hệ mật thiết với các tạng tỳ, phế, thận.

Được khí thúc đẩy, huyết đi theo mạch nuôi dưỡng toàn thân, bên trong là ngũ tạng lục phủ, bên ngoài là cơ nhục, cân cốt. Huyết đầy đủ thì cơ thể khoẻ mạnh.

4. Tân dịch

Tân dịch là chất nước của cơ thể, chất trong là tân, chất đục là dịch .Tân dịch cũng do chất dinh dưỡng đổ ăn hoá ra, nhờ sự khí hoá của tiêu đi vào các tạng phủ, khớp xương, nước bọt, dịch dạ dày v.v….

Tân đi toàn thân, tưới và nuôi dưỡng các tạng phủ, cơ nhục, kinh mạch, da và tạo thành huyết dịch, không ngừng bổ sung nước cho huyết dịch. Dịch bổ sung cho tinh, tuỷ, làm khớp xương cử động dễ dàng, làm nhuận da lông .

5. Thần

Thần là sự hoạt động về tinh thần, ý thức và tư duy của người ta, là biểu hiện bên ngoài của tinh, khí, huyết và tân dịch.

Thần còn là sự biểu hiện bên ngoài của tình trạng sinh, lý, bệnh lý các tạng phủ trong cơ thể. Tỉnh và khí là cơ sở vật chất của thần, do tiên thiên và hậu thiên sinh ra. Trong cơ thể khí huyết thịnh vượng, ngũ tạng lục phủ điều hoà thì tinh thần sung túc.

Trong chẩn đoán, tình trạng tinh thần của người bệnh có giá trị chẩn đoán rất lớn để đánh giá tiên lượng bệnh: ” còn thần thì sống, mất thần thì chết”.